Gazeteci yazar Taha Kılınç, Çin’e bağlı Uygur Özerk Bölgesi ziyaretindeki izlenimlerini “Kayıp Coğrafyanın İzinde: Doğu Türkistan Seyahatnamesi” isimli kitabında aktarıyor.
Serbestiyet’in sorularını cevaplayan Taha Kılınç, Çin yönetiminin Uygur Müslümanlarına uyguladığı baskıyı gözler önüne serdi.
Doğu Türkistan şehirlerinde 8 gün geçiren Kılınç, “Her tarafta kameralar, polis karakolları, sürekli gece gündüz devreye atan polis arabaları distopya gibi bir şeydi. Ben Filistin'e de defalarca gidip geldim. Kudüs'te ve diğer şehirlerde defalarca bulundum. Gerginliğin bu kadar somut bir şekilde hissedildiği bir yer görmedim.” dedi.
Açık olan camiler müze gibi kullanılıyor
İslam dünyasından bölgeye davet edilen gazetecilerin, camilerin açık olduğuna dair yayınlarının hatırlatılması üzerine Taha Kılınç, “Bir Müslüman için caminin açık olması beş vakit namaz vaktinde ezan okunduğunda serbest bir şekilde namaza gidebilmektir. Caminin açık olması manası budur.” dedi.
Kaşgar’ın simgesi olan tarihi İydgah Camii’ni örnek veren gazeteci Kılınç, “Bu cami, müze olarak açık. Ben üç farklı vakitte namaz kılmak için camiye gitmeye çalıştım. Fakat üç farklı vakitte de kapıdan beni almadılar. Turist olarak biletli olarak girdiğimde ise caminin namaz kılınacak alanı yok zaten. Her taraf böyle şeritlerle çevrilmiş. İç kısım tamamen müze.” dedi. Taha Kılınç, görevlilere “Namaz kılabilir miyim?” diye sorduğunda, buna izin verilmediğini aktardı. Kılınç, sadece camide ibadet ediliyor görüntüsü verilmek için yaşı ilerlemiş birkaç kişinin burada bulunmasına müsaade edildiğini söyledi.
"Bir kere bile ezan sesi duymadım"
Doğu Türkistan’da 8 gün boyunca bir kere bile ezan sesi duymadığını vurgulayan Taha Kılınç, şunları söyledi: “Şimdi hayatında herhangi bir şekilde böyle bir (namaz kılma ihtiyacı olmayan bir insan bunu fark edemez. Şimdi Türkiye'den gidiyorlar mesela İydgah camiine turist olarak, grup olarak giriyorlar, çıkıyorlar ve ‘cami açık’ diyorlar.”
Uygur Özerk Bölgesi’nin en dindar şehri olarak bilenen Hotan’daki camiye de alınmadığını ifade eden Kılınç, camiye gelen yaşlı Uygurlara ise tek sıraya sokularak Çin’e bağlılık yemini ettirildiğine şahit olduğunu dile getirdi.
Doğu Türkistan’da birçok caminin yıkıldığını, kapatıldığını ya da bar, alkollü restoran ya da otele çevrildiğini ifade eden Kılınç, bazı tarihi camileri bulmak için gittiklerinde cami yerine otoparkla karşılaştıklarını dile getirdi. Kılınç, Kaşgar’da 2016’dan bu yana bayram namazı kılınmasına izin verilmediğini de anlattı.
Sokaklarda başörtülü kadın yok
Doğu Türkistan’da Gulca, Kaşgar, Artuş, Hotan ve Turfan gibi 9 şehir ve kasabaya uğradığını belirten gazeteci Taha Kılınç, sadece eyaletin merkezi olan Urumçi’de başörtülü 5 kadın gördüğünü ancak bunun dışında kırsal kesimde bile başörtülü görmediğini dile getirdi. Kılınç, “Koskoca bir ülkeye birdenbire böyle mesela başörtüsünü terk etti mesela. Anlaşılıyor ki burada devlet zoruyla bir yönlendirme, bir baskı var" sözlerini sarf etti.
Taha Kılınç, Çin’in ‘halk eğitim merkezleri’ adını verdiği yüksek güvenlikli toplama kamplarında ‘radikalizmle mücadele’ adı altında Uygurları "hastalıklı fikirlerden kurtarmayı hedeflediğini" aktardı.
Evlerdeki bıçak gibi kesici aletlerin bile QR koduyla insanlara zimmetlendiğini, kasap dükkanlarında satır gibi aletlerin tezgahlara zincirlendiğini ifade eden Kılınç, “Bu, bütün bir halka, 15 milyon insana terörist muamelesi yapmak demek.” diye konuştu.
Erkekler nerede?
Toplama kampı olduğu iddia edilen binalara girmelerinin mümkün olmadığını söyleyen Kılınç, Doğu Türkistan şehirlerindeki tezgahlarda yalnızca kadın ve kızların olmasının ise bir ipucu verdiğini söyledi. Kılınç, “Düşünün mesela bir şehre gidiyorsunuz mesela; dükkanlarda yaşlılar var ya da kadınlar var. Hani belli bir yaş aralığı zaten sokakta gözükmüyor. Sokakta da yok. Esnaf olarak da yok. Anlıyorsunuz ki burada gerçekten resmi olarak uygulanan bir prosedür var.” şeklinde konuştu.
Taha Kılınç, “Kayıp Coğrafyanın İzinde: Doğu Türkistan Seyahatnamesi” kitabının yayınlanmaması için Çin’in diplomatik kanallardan girişimlerde bulunduğunu da sözlerine ekledi.