TRT Haber'den Ayşe Şimşek'in haberine göre, Taşkent çevresinde bulunan antik kent kalıntılarında bu unvanın geçtiği paraların ortaya çıkışının üzerinden yaklaşık 25-30 yıl geçmesine rağmen, bu tür sikkelerin Göktürk Kağanlığı ile olan doğrudan ilişkisi netlik kazanmamıştı.
"Türk-Kağan" Yazılı Sikke İlk Kez Detaylıca İncelendi
Söz konusu madeni parayı ortaya çıkaran Özbekistan Bilimler Akademisi’ne bağlı Milli Arkeoloji Merkezi’nden Prof. Dr. Gaybulla Babayarov, paranın hangi kağana ait olabileceği, üzerindeki yazının nasıl çözümlendiği ve bu keşfin Türk tarihi açısından taşıdığı anlam üzerine değerlendirmelerini ilk kez paylaştı. Taşkent’e karşılık gelen tarihi Çaç bölgesinde keşfedilen ve Soğdca yazı içeren bu sikkelerden birinde “Türk-Kağan” ibaresi yer almakta.
Batı Göktürkler Döneminden 20'den Fazla Sikke Türü
Prof. Dr. Babayarov’un aktardığına göre, Taşkent’teki tarihi kalıntılarda ortaya çıkarılan bronz paralar arasında 20’den fazla sikke çeşidi Batı Göktürk Kağanlığı’na ait. Bunlardan üçü żpγw “Yabgu”, beşi cpγw x’γ’n “Yabgu-Kağan” ve dokuzu x’γ’n “Kağan” unvanıyla basılmış. Diğer bazı sikkelerde ise yazı bulunmamakta.
İlgi çeken ayrıntı ise bu paraların iki çeşidinde Soğdca ile “tw*rk x’γ’n” – yani “Türk-Kağan” ifadesinin yer alması.
Yerleşik Hayat ve Para Kullanımı
Sikkelerde yer alan ikonografik ögeler, teknik üretim detayları (çap, ağırlık, metal özellikleri vb.) ve tarz bakımından, bunların 6. yüzyılın sonlarına ve 7. yüzyılın başına ait olduğu belirlenmiş. Bu da söz konusu paraların, Batı Göktürklerin Yabguluk döneminde darbedildiğini gösteriyor.
Prof. Dr. Babayarov, bu sikkelerin yerleşik hayata geçmiş Türk topluluklarının bir göstergesi olduğunu, bu yönüyle de “Göktürkler tamamen göçebeydi, bu nedenle para kullanma gereği duymazlardı” şeklindeki yaygın akademik kanaati sorgulattığını ifade ediyor.
Türk Adının Geçtiği En Eski Yazılı Belge
Araştırmacıya göre bu sikke, Türk adının geçtiği en erken tarihli belgelerden biri olabilir. Bu paranın, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına Orhun Vadisi’ne dikilen yazıtlardan yaklaşık 150 yıl daha eski olduğu öne sürülüyor. Yani eğer Orhun yazıtları M.S. 730 civarına tarihleniyorsa, bu madeni paralar M.S. 580–610 yıllarına ait olabilir. Böylelikle “Türk” kelimesinin tarihlendirildiği dönem yaklaşık 1500 yıl geriye çekilmiş oluyor.
Siyasi ve Etnik Kimlik Göstergesi Olarak "Türk-Kağan"
Prof. Dr. Babayarov, “Türk-Kağan” ifadesinin doğrudan bir hükümdarın şahsi unvanı olmaktan çok, onun ait olduğu etnik ve siyasi yapıyı temsil ettiğini belirtiyor. Bu durum, Türgeş Kağanlığı sikkelerinde yer alan βγy twrkyš x’x’n pny – “İlahi Türgeş Kağan sikkesi” ifadesiyle de destekleniyor.
Öte yandan, Batı Göktürk sikkelerinde her yeni liderin kendi unvanını ya da tahta geçtiğinde kullandığı ismini bastırdığı görülüyor. Bu da o dönemin yönetim anlayışı ve para sistemine dair önemli ipuçları veriyor.
El Muhabir
